همشهری آنلاین - محمد بلبلی: در سال‌های اخیر ایجاد گرد و غبار به صورت چشم‌گیری بیشتر شده به طوری که در سال جدید شهرهای زیادی را درگیر این معضل کرده است، هرساله مساحت زیادی از بیایان‌ها در کشور مالچ‌پاشی میشود که هم هزینه بالایی دارد، هم اینکه عوارض زیادی از جمله نابودی کامل پوشش گیاهی و در مواردی از بین بردن اکوسیستم طبیعی را موجب میشود.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه موارد جدیدی جایگزین مالچ نفتی شده که علاوه بر کم‌خرج بودن با محیط زیست نیز سازگاری دارد. در کشور ما نیز با توجه به دارا بودن سطح زیادی از بیابان، به جایگزینی شیوه‌های جدید بیایبان‌زدایی و تثیبت ماسه‌ها نیاز مبرم وجود دارد.
در این‌باره با دکتر «وحید جعفریان» مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت‌وگویی کردیم که در ادامه می‌خوانید:
امسال بیشتر از سال‌های پیش با معضل گرد و غبار مواجه شدیم آیا برای مقابله با این موضوع برنامه خاصی پیش‌بینی شده است؟
پدیده گرد و غبار از نظر شدت و فراوانی به صورت معنی‌داری در سنوات اخیر بیشتر شده و گستره وسیع‌تری را در بر گرفته است، به طوری که نه تنها تهران بلکه استان‌های شمالی نیز درگیر این آلودگی شدند، طرح‌های مرتبط با جلوگیری از گرد و غبار تنها به احیای عرصه‌ها محدود نمی‌شود، بلکه سیستم‌های پایش و هشدار سریع و همچنین ارتقای تاب‌آوری در مواجهه با این‌گونه پدیده‌ها را نیز در بر می‌گیرند.
دلایل اصلی ایجاد گرد و غبار چیست؟
میزان قابل توجهی از تلاب‌های منطقه خشک شده‌اند و دشت‌های سیل‌آبی پوشش گیاهی خود را از دست داده‌اند، همچنین وسعیت بسیار زیادی از اراضی کشاورزی در سطح منطقه، به‌ویژه در بین‌النهرین رها شده و در مسیر تبدیل شدن به منابع ایجاد گرد و غبار پیش می‌روند و در مجموع کشورهای منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مدیریت این بحران، به‌ویژه درباره مدیریت آب‌های مرزی و طراحی سیستم جامع در منطقه چالش‌های خاصی در حوزه دیپلماسی را در بر می‌گیرد که نیازمند تعامل و همراهی کشورهای منطقه است.
چگونه می‌توان ایجاد گرد وغبار را کاهش داد؟
در حال حاضر برای کنترل ایجاد فرسایش بادماسه‌ها و حرکت تپه‌های ماسه‌ای در سطح محلی، عملیات مالچ‌پایش انجام و از انواع مالچ‌ها استفاده میشود، در طول سال گذشته سازمان جنگل‌ها با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، روش‌ها و مواد جدیدی را برای جایگزینی نفت در مالچ‌پاشی ساخته و معرفی کردند که بسیار متنوع‌تر و ارزان‌تر بوده، همچنین سازگاری بسیاری زیادی با محیط زیست دارد.
سالانه چه مقدار از اراضی بیابانی مالچ‌پاشی میشود؟
۳۲میلیون هکتار عرصه در معرض بیابانی شدن وجود دارد که ۱۴میلیون هکتار از آن کانون‌های فرسایش و ۷ میلیون آن کانون‌های ایجاد ریزگرد هستند، مالچ‌پاشی تنها در مناطقی که تپه‌های شنی فعال رونده هستند و اگر بلافاصله مهار نشوند اراضی کشاورزی، جاده‌ها و راه آهن را مسدود می‌کنند، انجام میشود که این محدوده ۳۰ هزار هکتار مساحت دارد.
راهی برای کم‌تر شدن سطح مالچ‌پاشی در کشور وجود دارد؟
سال گذشته درباره سطوح نیازمند به مالچ‌پاشی یک بازنگری علمی صورت گرفت، به طوری که سطح مورد نیاز مالچ‌پاشی از حدود ۶۸ هزار هکتار که بر اساس مطالعات کارگروه گرد و غبار در سازمان حفاظت از محیط زیست بود را به حدود ۳۵ هزار هکتار کاهش دادیم، برای تثبیت بقیه عرصه‌ها از روش‌های جایگزین مانند روش بادشکن‌های شطرنجی و همچنین استفاده از مازاد بخش کشاورزی مانند پوشاندن سطوح با ساقه‌های گندم، پنبه، نی و... انجام شد.
همچنین در ۵۰ هزار هکتار اراضی کشور مالچ‌پاشی غیرنفتی در مبنای مالچ رُس و خاک پوش‌های گیاهی انجام دادیم که بسیار موفق بود. فعالیت‌های دانش‌بنیان در این حوزه در سال جاری حتما عملیاتی میشود.
این روش‌ها چه مزیتی نسبت به مالچ‌پاشی مواد نفتی دارند؟
اولین و مهم‌ترین مزیت این روش‌ها سازگار بودن با محیط زیست است، به طوری که هیچ گونه آثار سوئی برجای نمی‌گذارند، همچنین به لحاظ قیمتی بسیار ارزان‌تر تمام می‌شوند، مثلا در روش خاک پوش‌های گیاهی بعد از این که سطح مورد نظر با پوشال‌ها پوشانده میشود، در مرحله بعد در این مکان‌ها و لابه‌لای ساقه‌ها بذرپاشی انجام و بعد از مدتی بذر کاشته شده سبز شده و ماندگاری بسیار بالایی نیز خواهد داشت.
این روش‌های جایگزین مالچ‌پاشی بومی هستند؟
شیوه‌های جدیدی را که نام بردم همگی توسط مراکز علمی و با همکاری سازمانهای مرتبط، طراحی شده است، اما روش‌هایی نوینی در کشور چین برای تثبیت ماسه‌ها و بیابان‌زدایی انجام میشود که اجرای آن را در کشور در دستور کار قرار داده‌ایم، در این روش با مواد سلولوزی بادشکن‌ها ایجاد می‌شوند، ما با همکاری دانشگاه تهران این مواد را آنالیز و بررسی کردیم و تا پایان امسال این روش نیز به عنوان یک روش جایگزین مالچ‌پاشی نفتی در کشور اجرایی خواهد شد
با توجه به امکان استفاده از روش‌های جایگزین، آیا می‌توان زمانی را برای پایان مالچ‌پاشی نفتی اعلام کرد؟
مالچ‌پاشی نفتی سابقه ۶۰ ساله در کشور دارد و در مقاطعی تنها ماده موجود برای تثبیت ماسه‌ها بود، در آن دوران مالچ یک ماده مازاد در پالایشگاه‌ها به حساب می‌آمد، اما در حال حاضر مالچ، استفاده‌های زیادی در فرایند تولیدات صنعتی دارد و هر قطره از آن ارزش بالایی پیدا کرده است، ضمن اینکه در سال‌های اخیر موارد متنوعی جایگزین مالچ نفتی شده، ما نیز به سرعت پیگیر جایگزینی این موارد هستیم.
با فضای مناسبی که برای بهره‌برداری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد و همکاری دانشگاه‌ها، در صورت تامین منابع مالی کافی و مناسب، تا سال ۱۴۰۴ مالچ‌پاشی نفتی به صفر خواهد رسید و عملیات‌های تثبیت ماسه‌ها و بیابان‌زدایی با روش‌های نوین جایگزین انجام خواهد شد.
نظر شما